Ubuntu là gì? Vì sao hệ điều hành Ubuntu phổ biến

Khi nhắc đến hệ điều hành, nhiều người thường nghĩ ngay đến Windows hay macOS. Tuy nhiên, có một hệ điều hành (OS) đã và đang thu hút sự quan tâm của cộng đồng người dùng đặc biệt là các developer trên toàn thế giới: Ubuntu - tính ổn định, bảo mật, sử dụng lệnh để quản lý hệ thống và thực hiện các tác vụ (trông ngầu)

Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về Ubuntu, từ lịch sử hình thành, các đặc điểm nổi bật cho đến hướng dẫn các câu lệnh cơ bản để bạn có thể bắt đầu sử dụng một cách hiệu quả.

1. Ubuntu là gì?

Ubuntu là một hệ điều hành mã nguồn mở dựa trên Linux, được phát triển bởi công ty Canonical. Ra mắt lần đầu vào năm 2004, Ubuntu được thiết kế với mục tiêu mang lại sự dễ sử dụng và thân thiện cho người dùng cuối, đặc biệt là những người mới tiếp cận với hệ điều hành Linux.

Mọi người đều có thể tải về, sử dụng, chỉnh sửa, và phân phối lại mà không cần phải trả phí bản quyền. Ubuntu bao gồm nhiều phiên bản nhằm đáp ứng nhu cầu của các đối tượng người dùng khác nhau.

1.1 Ubuntu LTS là gì?

Ubuntu LTS (Long Term Support) là phiên bản của Ubuntu được phát hành 2 năm một lần và nhận được hỗ trợ dài hạn từ Canonical, bao gồm các bản cập nhật bảo mật và bảo trì trong vòng 5 năm cho phiên bản Desktop và Server.

Ví dụ: Ubuntu 22.04 LTS là phiên bản LTS mới nhất với hỗ trợ kéo dài đến năm 2027. Điều này có nghĩa là trong vòng 5 năm, người dùng vẫn nhận được các bản vá bảo mật và các cập nhật phần mềm quan trọng mà không cần phải nâng cấp lên các phiên bản mới hơn.

Ưu điểm của Ubuntu LTS:

• Phiên bản LTS không chỉ ổn định mà còn được thử nghiệm kỹ lưỡng trước khi phát hành.
• Người dùng phiên bản LTS sẽ nhận được các bản vá lỗi, cập nhật bảo mật mà không cần phải nâng cấp lên các phiên bản mới ngay lập tức, điều này giúp tránh những rủi ro không đáng có trong quá trình nâng cấp.
• Ubuntu LTS phù hợp cho doanh nghiệp với môi trường IT ổn định, không cần phải liên tục thay đổi hoặc nâng cấp.

1.2 Ubuntu Server là gì?

Ubuntu Server là một phiên bản Ubuntu được thiết kế dành riêng cho các hệ thống máy chủ. Khác với phiên bản Desktop, Ubuntu Server không có giao diện đồ họa mặc định (GUI), giúp tiết kiệm tài nguyên hệ thống, làm cho nó trở thành lựa chọn tối ưu cho các hệ thống máy chủ doanh nghiệp và đám mây.

Ví dụ: Ubuntu Server 22.04 LTS cũng có chu kỳ hỗ trợ 5 năm, phù hợp cho doanh nghiệp muốn triển khai hạ tầng máy chủ ổn định.

Ưu điểm của Ubuntu Server:

• Không có GUI mặc định: giúp tiết kiệm tài nguyên hệ thống, vì máy chủ không cần giao diện phức tạp, chỉ cần hiệu suất và bảo mật.
• Ubuntu Server hỗ trợ rất nhiều dịch vụ máy chủ như web server (Apache, Nginx), cơ sở dữ liệu (MySQL, PostgreSQL), email server, và các công nghệ cloud.
• Ubuntu Server rất phổ biến trong các môi trường đám mây như: Amazon Web Services (AWS), Google Cloud Platform (GCP), và Microsoft Azure nhờ khả năng tương thích tốt và dễ dàng triển khai.
• Ubuntu Server cũng hỗ trợ tốt cho các công nghệ và quản lý container như Ansible, Kubernetes, và Docker.

1.3 Ubuntu Mate là gì?

Ubuntu Mate là phiên bản của Ubuntu sử dụng môi trường desktop MATE, một giao diện đồ họa truyền thống và nhẹ, rất quen thuộc với những người từng sử dụng các phiên bản Linux cũ (như GNOME 2).

Ví dụ: Ubuntu Mate 22.04 LTS là lựa chọn tuyệt vời cho các máy tính cũ hoặc người dùng muốn giao diện thân thiện và tối giản.

Ưu điểm của Ubuntu Mate:

• Ubuntu Mate rất thích hợp cho những máy tính có cấu hình thấp hoặc trung bình vì nó sử dụng ít tài nguyên hơn so với GNOME hay KDE Plasma.
• Những người đã quen với các phiên bản cũ của GNOME hoặc thích giao diện cổ điển sẽ cảm thấy thoải mái khi sử dụng MATE.
• MATE cho phép người dùng tùy chỉnh giao diện dễ dàng.

1.4 Ubuntu Kylin là gì?

Ubuntu Kylin là phiên bản Ubuntu được phát triển đặc biệt cho người dùng Trung Quốc. Ubuntu Kylin có các tính năng tương tự các phiên bản Ubuntu khác, nhưng tập trung nhiều hơn vào thị trường và người dùng tại Trung Quốc.

Tính năng của Ubuntu Kylin:

• Ubuntu Kylin hỗ trợ hoàn toàn tiếng Trung và có một số điều chỉnh về giao diện để phù hợp hơn với văn hóa và thị hiếu của người dùng Trung Quốc.
• Ubuntu Kylin đi kèm với một số ứng dụng cài sẵn phù hợp cho người dùng Trung Quốc, như ứng dụng ngân hàng, thương mại điện tử,...
• Phiên bản Kylin tích hợp các công cụ và phần mềm nội địa, phù hợp cho các dịch vụ tại Trung Quốc.

2. Sự khác biệt giữa các phiên bản Ubuntu

• Ubuntu LTS: tập trung vào sự ổn định và bảo trì lâu dài, phù hợp cho các hệ thống yêu cầu độ tin cậy cao.
• Ubuntu Server: dành cho các môi trường máy chủ và đám mây, không có giao diện đồ họa để tiết kiệm tài nguyên.
• Ubuntu Mate: phiên bản nhẹ, thân thiện với máy tính cấu hình thấp và người dùng thích giao diện truyền thống.
• Ubuntu Kylin: tùy chỉnh cho người dùng Trung Quốc, cung cấp giao diện và phần mềm phù hợp với thị trường địa phương.

Mỗi phiên bản của Ubuntu đều có những điểm mạnh riêng, hãy chọn phiên bản phù hợp nhất dành cho bạn.

3. Lịch sử hình thành và phát triển của Ubuntu OS

Ubuntu được ra đời vào năm 2004, sáng lập bởi Mark Shuttleworth, một doanh nhân người Nam Phi. Ubuntu được xây dựng dựa trên Debian - một bản Linux khác, nhưng được tối ưu hóa hơn về mặt giao diện và trải nghiệm người dùng.

Kể từ khi ra mắt, Ubuntu đã phát hành một phiên bản mới mỗi sáu tháng. Mỗi phiên bản đều mang đến các tính năng mới, cải thiện hiệu suất và bảo mật. Các phiên bản LTS nhận được nhiều sự quan tâm, vì chúng được hỗ trợ lâu dài.

Một số cột mốc quan trọng:

• Ubuntu 4.10 "Warty Warthog" (2004): phiên bản đầu tiên của Ubuntu.
• Ubuntu 10.04 "Lucid Lynx" (2010): phiên bản LTS với nhiều cải tiến về giao diện.
• Ubuntu 18.04 LTS "Bionic Beaver" (2018): một trong những phiên bản LTS phổ biến nhất với giao diện GNOME.
• Ubuntu 22.04 LTS "Jammy Jellyfish" (2022): phiên bản mới nhất với nhiều cải tiến về bảo mật và hiệu suất.

4. Các tính năng nổi bật của Ubuntu

Ubuntu được phát triển với mục tiêu dễ sử dụng và linh hoạt cho nhiều đối tượng. Dưới đây là các tính năng nổi bật giúp Ubuntu trở thành lựa chọn phổ biến:

4.1 Thừa hưởng tính năng đặc biệt của Linux

Ubuntu được xây dựng trên nền tảng Linux:

• Người dùng có thể tự do chỉnh sửa, phân phối lại và kiểm soát hệ điều hành theo nhu cầu của mình.
• Linux nổi tiếng với tính bảo mật cao, và Ubuntu thừa hưởng toàn bộ cơ chế bảo mật mạnh mẽ của Linux.

4.2 Hỗ trợ trong quá trình cài đặt

Một trong những tính năng khiến Ubuntu nổi bật là quá trình cài đặt đơn giản và dễ hiểu, ngay cả đối với người dùng mới. Quá trình này bao gồm:

• Ubuntu cung cấp giao diện cài đặt thân thiện, hướng dẫn chi tiết từng bước để người dùng có thể dễ dàng thiết lập OS trên máy của mình.
• Ubuntu cho phép bạn cài đặt song song với hệ điều hành khác như Windows, giúp bạn dễ dàng chuyển đổi giữa các hệ điều hành khi cần.

4.3 Cơ chế bảo mật cao

Ubuntu tích hợp sẵn các công cụ bảo mật mạnh mẽ và được cập nhật liên tục. Các tính năng bảo mật bao gồm:

• AppArmor: công cụ bảo mật giúp hạn chế quyền truy cập của các ứng dụng vào hệ thống.
• Hệ thống bảo mật của Ubuntu được kiểm tra và cập nhật liên tục bởi các nhà phát triển và cộng đồng để đảm bảo không có lỗ hổng nào tồn tại lâu dài.

4.4 Tốn rất ít tài nguyên phần cứng

Ubuntu hoạt động hiệu quả ngay cả trên các máy tính có cấu hình thấp, giúp tiết kiệm tài nguyên phần cứng. Ngoài phiên bản chính, Ubuntu còn có các phiên bản nhẹ hơn như Xubuntu (dựa trên Xfce) hoặc Lubuntu (dựa trên LXQt), phù hợp cho những máy có cấu hình yếu.

4.5 Giao diện thân thiện

Ubuntu sử dụng môi trường desktop GNOME làm mặc định. Người dùng có thể dễ dàng tùy chỉnh giao diện, cài đặt thêm các môi trường desktop khác như KDE, Mate, Xfce nếu bạn muốn.

• Người dùng có thể cá nhân hóa giao diện làm việc một cách nhanh chóng mà không cần kiến thức sâu về lập trình.
• Các tính năng dễ tiếp cận giúp người mới dễ dàng làm quen, không cảm thấy khó khăn khi chuyển từ hệ điều hành khác sang.

5. Ưu, nhược điểm của hệ điều hành Ubuntu

5.1 Ưu điểm của hệ điều hành Ubuntu

• Không yêu cầu mua bản quyền, người dùng có thể tải về và sử dụng ngay lập tức.
• Với cộng đồng đông đảo, người dùng dễ dàng tìm được câu trả lời cho các vấn đề mình gặp phải.
• Ubuntu được thiết kế với cơ chế bảo mật mạnh mẽ, ít bị tấn công bởi các phần mềm độc hại.
• Người dùng có thể tùy chỉnh giao diện và cài đặt thêm các ứng dụng phù hợp với nhu cầu cá nhân.
• Ubuntu có khả năng chạy tốt trên các máy tính cấu hình yếu, giúp người dùng tận dụng lại các thiết bị cũ.

5.2 Nhược điểm của hệ điều hành Ubuntu

• Khó tiếp cận với người dùng mới: Những người dùng đã quen với hệ điều hành Windows có thể mất thời gian để làm quen với Ubuntu.
• Thiếu phần mềm phổ biến: Một số phần mềm phổ biến trên Windows như Adobe Photoshop hoặc Microsoft Office không có phiên bản chính thức cho Ubuntu, yêu cầu sử dụng phần mềm thay thế hoặc cài đặt thông qua Wine.
• Khả năng tương thích phần cứng hạn chế: Một số phần cứng đặc thù, đặc biệt là card đồ họa và máy in, có thể không hoạt động tốt trên Ubuntu nếu không có driver tương thích.

6. Sự khác nhau giữa hệ điều hành Ubuntu và Windows

	Ubuntu	Windows
Giá cả	Miễn phí, mã nguồn mở	Có phí (Windows bản quyền cần mua)
Mã nguồn	Mã nguồn mở	Mã nguồn đóng, chỉ Microsoft quản lý
Giao diện	GNOME (mặc định) hoặc các môi trường khác như KDE, Mate, Xfce	Giao diện truyền thống của Windows với Taskbar và Start Menu
Khả năng tùy chỉnh	Tùy chỉnh linh hoạt, dễ dàng thay đổi giao diện và môi trường desktop	Ít tùy chỉnh hơn, giao diện cố định
Phần mềm	Kho ứng dụng Ubuntu Software với nhiều phần mềm miễn phí	Microsoft Store và các phần mềm ngoài yêu cầu cài đặt qua file .exe hoặc .msi
Bảo mật	Bảo mật cao, ít bị tấn công bởi virus hoặc malware	Mục tiêu phổ biến của virus và malware, cần phần mềm diệt virus
Quản lý phần mềm	Sử dụng hệ thống quản lý gói như apt-get, Snap	Phần mềm cài đặt qua file .exe, Microsoft Store
Hiệu suất trên phần cứng cũ	Tối ưu tốt cho cấu hình thấp, có phiên bản nhẹ như Xubuntu, Lubuntu	Yêu cầu cấu hình cao, đặc biệt với Windows 10 và 11
Phần mềm chuyên nghiệp	Ít phần mềm thương mại như Adobe Photoshop, AutoCAD	Hỗ trợ nhiều phần mềm phổ biến cho công việc chuyên nghiệp (Adobe, Microsoft Office, etc.)
Hỗ trợ game	Hạn chế, nhưng có thể sử dụng Steam và Wine để chạy một số game	Hỗ trợ game tốt hơn, nhiều game chỉ phát triển cho Windows
Cập nhật hệ thống	Cập nhật thông qua terminal, có thể tự động	Cập nhật tự động qua Windows Update, thường phải khởi động lại
Cộng đồng hỗ trợ	Cộng đồng mã nguồn mở, dễ dàng tìm kiếm tài liệu hỗ trợ	Cộng đồng rộng, nhưng phụ thuộc nhiều vào hỗ trợ chính thức từ Microsoft
Quyền kiểm soát người dùng	Người dùng có toàn quyền truy cập và tùy chỉnh hệ thống	Quyền truy cập và tùy chỉnh hệ thống bị hạn chế, phụ thuộc vào Microsoft
Tương thích phần cứng	Một số phần cứng yêu cầu driver riêng hoặc không hỗ trợ tốt	Tương thích rộng rãi với hầu hết phần cứng
Cài đặt song song	Cài đặt song song với Windows (Dual Boot)	Cài đặt song song với hệ điều hành khác phức tạp hơn

Việc lựa chọn giữa Ubuntu và Windows phụ thuộc vào nhu cầu và mục đích sử dụng của cá nhân bạn:

• Sử dụng Ubuntu nếu: bạn quan tâm đến bảo mật, hiệu suất trên cấu hình thấp. Ubuntu là lựa chọn tốt cho các developer, người dùng yêu thích Linux, và doanh nghiệp muốn tiết kiệm chi phí về bản quyền.
• Sử dụng Windows nếu: bạn cần dùng các phần mềm phổ biến trên Windows, như bộ công cụ Microsoft Office, Adobe Suite, hoặc bạn là một game thủ. Windows cũng phù hợp cho những người dùng không muốn tốn thời gian tìm hiểu hệ điều hành mới.

7. Những chú ý khi sử dụng hệ điều hành Ubuntu

7.1 Làm quen với Terminal

Ubuntu khuyến khích người dùng sử dụng Terminal để cài đặt và quản lý hệ thống. Điều này có thể hơi khó khăn với những người mới, nhưng việc nắm bắt các lệnh cơ bản như: apt-get, cd, ls, và sudo sẽ giúp bạn quản lý Ubuntu hiệu quả hơn.

7.2 Sao lưu dữ liệu trước khi cài đặt

Trước khi chuyển sang Ubuntu, đặc biệt là khi cài đặt song song với Windows, bạn nên sao lưu tất cả dữ liệu quan trọng để tránh xảy ra mất dữ liệu.

7.3 Tìm hiểu về driver và phần cứng

Thi thoảng, bạn có thể gặp khó khăn khi cài đặt driver cho một số phần cứng cụ thể như: máy in, card đồ họa. Đảm bảo rằng bạn kiểm tra tính tương thích của phần cứng trước khi cài đặt Ubuntu.

7.4 Sử dụng các phần mềm thay thế

Nếu bạn đang chuyển từ Windows sang Ubuntu, bạn có thể cần tìm các phần mềm thay thế cho các ứng dụng bạn thường dùng. Ví dụ, thay vì Adobe Photoshop, bạn có thể sử dụng GIMP. Thay vì Microsoft Office, bạn có thể sử dụng LibreOffice.

8. Kết luận

Ubuntu là một hệ điều hành không chỉ mang lại tính bảo mật cao, hiệu suất ổn định mà còn miễn phí hoàn toàn. Dù chưa thể thay thế hoàn toàn Windows hay macOS trong một số trường hợp, Ubuntu đang ngày càng khẳng định vị thế của mình, đặc biệt trong cộng đồng developer.

Các bài viết liên quan:

• Linux là gì? So sánh Hệ điều hành Linux và Windows
• Fluentd là gì? So sánh Fluentd và Logstash
• Nginx là gì? Web Server đa năng cho các Hệ thống lớn
• Infrastructure as Code (IaC) là gì?